Τεφέλι: Ένα όμορφο χωριό που ζητά να παραμείνει ζωντανό !

Άποψη του χωριού από τα νότια

Το Τεφέλι είναι ένας από τους παλαιότερους οικισμούς του Δήμου Αρχανών - Αστερουσίων του νομού Ηρακλείου, στην επαρχία Μονοφατσίου. Η θέση του είναι 12 χλμ. βορειοανατολικά του Πύργου, σε υψόμετρο 350μ.  Στον οικισμό λειτουργούν περιφερειακό ιατρείο, οδοντιατρείο, νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο και Γυμνάσιο, υποκατάστημα των ΕΛ.ΤΑ. ασφαλιστικό γραφείο και ελαιοτριβείο.  Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκομία και την αμπελουργία, ενώ παλαιότερα υπήρχαν βιοτεχνίες αεριούχων ποτών και επεξεργασίας αμπελόφυλλων. Σήμερα διαθέτει ένα επαρκές δίκτυο καταστημάτων, από οικιακά είδη ως αγροτικά μηχανήματα και σούπερ μάρκετ, αλλά και παραδοσικά καφενεία, καφετέριες και ταβέρνες. 

Τελευταίο απόκτημα του χωριού είναι η ίδρυση του Αθλητικού Ομίλου «Μπαρτσελόνα Μονοφατσίου» καθώς και η λειτουργία των Ακαδημιών Ποδοσφαίρου. (στο http://mpartselonamonofatsiou.blogspot.gr/)

Το  "Παπούρι"

Στα αξιοθέατα του χωριού συγκαταλέγονται η πηγή της Αγίας Παρασκευής που ατενίζει το χωριό από ψηλά, το πρόσφατα ανακαινισμένο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής επίσης, ένα μικρό άλσος που φέρει την ονομασία Παπούρι, αλλά και το λεγόμενο παλιό χωριό που προσφέρεται για βόλτα στα γραφικά σοκάκια του. Στον οικισμό δραστηριοποιείται Πολιτιστικός Σύλλογος που κάθε Αύγουστο διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις. Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Ιωάννης που γιορτάζει στις 29 Αυγούστου (Αποτομή της Τίμιας Κεφαλής του). 

Η εκκλησία της Παναγίας

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, συστάθηκε το Δημοτικό διαμέρισμα Τεφελίου, με τρεις οικισμούς. Στο σύνολό του αριθμεί 905 κατοίκους με βάση την πληθυσμιακή απογραφή του 2001. Οι οικισμοί που το συγκροτούν είναι: το Τεφέλι, το Αποσελέμι, στα ανατολικά και το Πυράθι, σε υψόμετρο 320 μέτρων, σε απόσταση 3,5 χιλιόμετρα ανατολικά του Τεφελίου. Στο χωριό βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αναργύρων και Δημοτικό Σχολείο.

Η πρώτη μνεία στο χωριό γίνεται σε έγγραφα του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα το 1363. Συγκεκριμένα, ήταν φέουδο της οικογένειας Βενέρη, όνομα που σώζεται και σήμερα. Στις ενετικές απογραφές το συναντάμε με το σημερινό του όνομα, το 1577 στον Μπαρότσι και το 1583 αναφέρεται από τον Καστροφύλακα με 117 κατοίκους. Στην τουρκική απογραφή του 1671 είχε 32 χαράτσα και στην αιγυπτιακή 30 οθωμανικές οικογένειες. Το 1881 αποτέλεσε έδρα ομώνυμου Δήμου, με 227 Τούρκους και μόλις 4 Χριστιανούς.

Αναφορικά με τους άλλους οικισμούς, το Αποσελέμι πιθανολογείται ότι είναι αραβικής προέλευσης σε ό,τι αφορά την ονομασία του. Από το 1881  και έπειτα υπάγεται στο Τεφέλι. Στο Πυράθι  σώζονται ερείπια από την αρχαία Πύρανθο, στη θέση της οποίας κτίστηκε και το σημερινό χωριό.