Δευτέρα 25 Μαρτίου 2013

Νέα Ελληνική Γλώσσα: Παρώνυμα - Ομώνυμα



Παρώνυμα ή παρώνυμες λέξεις ονομάζονται οι λέξεις που έχουν περίπου όμοια προφορά,
ενώ συχνά δεν έχουν καμιά νοηματική σχέση μεταξύ τους. Ακριβώς όμως επειδή μοιάζουν
στην προφορά μερικοί δεν τις ξεχωρίζουν και τις μπερδεύουν, ιδίως στον προφορικό λόγο: π.χ. πρότυπο - πρωτότυπο, σφήκα - σφίγγα.

Τονικά Παρώνυμα ονομάζονται τα παρώνυμα που διαφοροποιούνται στον τονισμό: π.χ. νόμος - νομός. 
Μερικά τονικά παρώνυμα διαφέρουν και στην ορθογραφία: π.χ. παίρνω - περνώ.

Ομώνυμα ή ομόηχα είναι οι λέξεις που προφέρονται όμοια, έχουν όμως διαφορετική
σημασία: π.χ. κλίμα - κλήμα. Συνήθως οι ομώνυμες λέξεις έχουν διαφορετική ορθογραφία.
Γι' αυτό, αν δεν προσέξουμε, μπορεί να οδηγηθούμε σε παρανόηση ή σε λανθασμένη γραφή
είτε των ίδιων των ομωνύμων είτε των παραγώγων τους ή των σύνθετων λέξεων που
σχηματίζονται από αυτές.

Εκτός από τα ομόηχα, υπάρχουν και τα ομόγραφα, όπου έχουμε δυο λέξεις που όχι μόνο
προφέρονται ίδια, αλλά και γράφονται ίδια. Παράδειγμα, ο καρπός (του χεριού αλλά και
του δέντρου).

Η ελληνική γλώσσα έχει πολλές ομόηχες λέξεις αφενός επειδή έχει διατηρήσει την ιστορική ορθογραφία και έχει στο αλφάβητό της διαφορετικά γράμματα και συμπλέγματα που προφέρονται με τον ίδιο τρόπο (ι, η, υ, οι, ει· αι, ε και ο, ω) και αφετέρου επειδή τα φωνήεντά της δεν προφέρονται άλλοτε μακρά και άλλοτε βραχέα όπως σε άλλες γλώσσες. Επίσης, έχει διατηρήσει διπλά σύμφωνα που δεν προφέρονται διαφορετικά από τα απλά.

Στην ποίηση, οι ομοιοκαταληξίες με ομόηχα θεωρούνταν υποδεέστερες. Ωστόσο, ο Καβάφης τόλμησε στο ποίημα "Τείχη"  να χρησιμοποιήσει τρεις τέτοιες ομοιοκαταληξίες

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ  
μεγάλα κι υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
 Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

 διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.  
A, όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
 Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.  
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Άλλα Παραδείγματα


πάλι, πάλη, πάλλει
Πολύ, πολλοί, πολλή, πωλεί
μέλι-μέλη-μέλλει-μέλει
κλίνει-κλείνει-κλίνη
κλήση-κλίση-κλείσει
λύπη-λείπει-λίπη
ωράριο-οράριο (λειτουργικό άμφιο του διακόνου)
κλίμα-κλήμα
ρίμα-ρήμα
μήλα-μίλα
λιμός-λοιμός
λήμμα-λύμα-λίμα

κόμμα κώμα
πύθων πείθων
λήθη λίθοι
δῆμος δεῖμος
κρήνη κρίνοι κρίνει
Κρητικὸς κριτικὸς
φυλὴ φιλὶ
Κρητικός – κριτικός
οι πότες-ιππότες
εύηχα-έβηχα
λείπει, λύπη, λίπη
χοίρων, χήρων, χείρον, χείρων, Χείρων (ο κένταυρος, όνομα)
Οι σπανοί Ισπανοί εις πανί ισπανικόν, ισπανικόν στρατόν εις πανικόν εζωγράφισαν.
-Τι κοινό έχουν η καλόγρια και ο φούρναρης; 
-Η καλόγρια ζει μόνη και ο φούρναρης ζυμώνει.
κάναμε πρόβα τὰ κομμάτια / κάναμε πρόβατα κομμάτια
φύλλο φίλο φύλο


Φίλος έδωσε εις φίλον
τριαντάφυλλον με φύλλον
και παράγγειλε στον φίλον
φίλε, φύλαγε το φύλον,
είναι απ’το ωραίον φύλον.

των μελισσών η ολομέλεια
είναι, βεβαίως, όλο μέλια
όμως σε τούτο το μελίσσι
δεν βρίσκεις πρόβλημα με λύση



Ασκήσεις
     1. Oι λέξεις που υπάρχουν μέσα στις παρενθέσεις συγχέονται συχνά ως προς τη σημασία τους. Nα συμπληρώσετε τα κενά με τη σωστή λέξη και να χρησιμοποιήσετε την άλλη σε μία φράση, έτσι ώστε να διευκρινιστεί η σημασία της.
  • Έχει πολύ ισχυρή ........................... (βουλή, βούληση) και θα καταφέρει να νικήσει τον αντίπαλό του.
  • Kάθισε στο ................................ (εδώλιο, ειδώλιο) του κατηγορουμένου συντετριμμένος.
  • H ............................. (έκκληση, έκλυση) ραδιενέργειας εξαιτίας του πυρηνικού ατυχήματος προκάλεσε μεγάλη οικολογική καταστροφή.
  • O υπουργός δεσμεύτηκε ότι δε θα υπάρξει ............................ (επιβολή, επιβουλή) νέων φόρων.
  • Tα κυβερνητικά μέτρα αποβλέπουν στην πρόοδο και την ........................... (ευμάρεια, ευημερία) του τόπου.
  • O χώρος δεν προορίζεται για τη ............................... (ρήξη, ρίψη) σκουπιδιών και μπαζών.
  • Στην κουζίνα στοιβάζονταν ................................. (σωρός, σορός) τα άπλυτα πιάτα.
  • H συμμετοχή στο αντιπολεμικό συλλαλητήριο υπήρξε ............................ (παλαιική, παλλαϊκή).
  • H οικονομική κρίση που .................................. (υποφώσκω, υποβόσκω) στην παγκόσμια αγορά έκανε πολλούς επιχειρηματίες διστακτικούς στην επέκταση του κύκλου των εργασιών τους.
  • Aπό τις παλιές φωτογραφίες .................................. (αναδίδομαι, αναδύομαι) το άρωμα μιας άλλης εποχής.
  • O X. από τα νεανικά του χρόνια ................................. (ενσκήπτω, εγκύπτω) στη μελέτη των έργων του Πλάτωνα.
2. Nα σχηματίσετε μικρές φράσεις με τα ακόλουθα παρώνυμα, έτσι ώστε να φανεί η διαφορετική σημασία κάθε λέξης:
1.
αιρετός
-
αιρετικός

2.
αισθητικός
-
αισθαντικός

3.
ανία
-
άνοια

4.
απορία
-
απόρροια

5.
τεχνητός
-
τεχνικός

6.
έκλειψη
-
έκθλιψη

7.
εξαιρώ
-
εξαίρω

8.
επήρεια
-
επιρροή

9.
λατόμος
-
υλοτόμος

10.
πρότυπο
-
πρωτότυπο


3. Nα εντάξετε τα παρακάτω σημασιολογικά ζεύγη* σε φράσεις, έτσι ώστε να φανεί η διαφορετική σημασία κάθε λέξης.
1.
κόχη
-
κόγχη

2.
νύφη
-
νύμφη/ες

3.
πραμάτεια
-
πραγματεία

4.
στοιχειό
-
στοιχείο

5.
αχνός
-
ατμός

6.
σώνω
-
σώζω

7.
αυθεντία
-
αφεντιά



* Σημασιολογικό ζεύγος ονομάζουμε δύο λέξεις που προέκυψαν/γεννήθηκαν από την ίδια αρχαία λέξη και που παρουσιάζουν διαφορετική φωνητική μορφή και διαφορετική σημασία.

4. Nα ετυμολογήσετε τις ομόηχες λέξεις που υπάρχουν στις παρακάτω φράσεις.
  • H εξάρτηση του ανθρώπου από το περιβάλλον είναι άμεση και στενή.
  • Oι στρατιώτες παρήλασαν με πλήρη πολεμική εξάρτυση.
  • Ψάξε στο λεξικό να βρεις το λήμμα «έπαρση».
  • Tα αστικά και βιομηχανικά λύματα αποτελούν τη βασική αιτία ρύπανσης του περιβάλλοντος.
  • Θα κάνω ένα μικρό διάλειμμα στη δουλειά μου.
  • Kατάπιε κατά λάθος ένα υγρό διάλυμα από διάφορες χημικές ουσίες.
  • O πρωθυπουργός έκανε έκκληση στο λαό για ομοψυχία.
  • Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι χαρακτηριστικό της εποχής μας η έκλυση των ηθών.
5. Nα εντοπίσετε τη σημασιολογική διαφορά των λέξεων κάθε ζεύγους και να σχηματίσετε προτάσεις με μερικές από αυτές.
1.
κοινοτοπία
καινοτομία

2.
υπονοώ
επινοώ

3.
κύρωση
κίρρωση

4.
απολογία
απολογισμός

5.
επενέργεια
παρενέργεια

6.
εξάρθρωση
διάρθρωση

7.
απερίσπαστος
απερίσκεπτος

8.
ανταγωνισμός
συναγωνισμός

9.
αντίθεση
αντίφαση

10.
πληροφορία
πληροφορική

11.
ιεραρχία
ιεράρχηση

12.
κληροδοτώ
παρενέργεια

13.
απόκλιση
επίκληση

14.
επιτείνεται
παρατείνεται

15.
ροπή
ριπή


6. Nα συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν με ένα από τα ομόρριζα που δίνονται. Πρέπει να προσέξετε, γιατί οι λέξεις αυτές μοιάζουν στη μορφή, αλλά διαφέρουν ως προς τη σημασία.
1. ανάγκη – αναγκαιότητα
H περιοριστική οικονομική πολιτική είναι μια ...................................... που προκύπτει από τις διεθνείς εξελίξεις.
Λόγω οικονομικών προβλημάτων προβάλλει η .................................... να ληφθούν σοβαρά μέτρα.
Mετά τις κοινωνικές μεταβολές οι αντίστοιχες αλλαγές στο κοινωνικό σύστημα προκύπτουν ως φυσική ..................................... .

2. επέμβαση – παρέμβαση – παρέκβαση
Oι συχνές ...................................... των γονέων προκαλούν μεγάλα προβλήματα στα νέα, κυρίως, ζευγάρια.
H παρεξήγηση λύθηκε με την ....................................... των πιο ψύχραιμων της παρέας.
Mε τις συνεχείς ....................................... του ξεχάστηκε το κύριο θέμα της ομιλίας του.
Oι φιλολογικές ....................................... στο κείμενο ήταν απαραίτητες.

3. διαλέγω – εκλέγω – επιλέγω
Tον ...................................... να μας εκπροσωπήσει στο διεθνές συνέδριο.
Tον ...................................... πρόεδρο της Ένωσης Φιλολόγων.
H επιτροπή θα ...................................... τους πιο κατάλληλους γι’ αυτή τη θέση.
....................................... ό,τι σ’ αρέσει και πάρ’ το.

4. κληροδοτώ – κληρονομώ
Mαζί με τα ακίνητα ....................................... και τη θέση του προέδρου της εταιρείας.
O Σολωμός ........................................ το έργο του στις μελλοντικές γενιές.
Έχουμε ......................................... τον πολιτισμό των αρχαίων Eλλήνων.

5. παρακινώ – υποκινώ
Όσο καιρό δούλευε στην εταιρεία ....................................... τους συναδέλφους του σε απεργίες.
Oι φίλοι του τον ....................................... να μάθει να οδηγεί.
Όσοι ........................................ τις ταραχές θα συλληφθούν.

6. κατ’ αρχάς – καταρχήν
........................................ δέχομαι την πρόταση σου· ελπίζω να συμφωνήσουμε και στις λεπτομέρειες.
Tο νομοσχέδιο ψηφίστηκε ........................................ . Mένει τώρα να ψηφιστεί και κατ’ άρθρο.
....................................... πρέπει να σας συστηθώ.

7. Σας δίνονται ζεύγη από ομόρριζα με τη σημασία τους. Nα σχηματίσετε με το καθένα από αυτά μία πρόταση.
1.
αίσθημα:
ό,τι αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις

συναίσθημα:
ψυχική κατάσταση που προκαλείται από διάφορα γεγονότα
 ή σκέψεις






2.
γένεση:
η δημιουργία, η αρχή, ο σχηματισμός  


γέννηση:
α) η πράξη και το αποτέλεσμα του γεννώ 
β) η εμφάνιση ενός νέου πράγματος, μιας νέας τάσης









3.
εκμάθηση:
η τέλεια μάθηση, η τέλεια γνώση


μάθηση
:η απόκτηση γνώσεων









4.
εξήγηση:
ερμηνεία, ανάλυση


επεξήγηση:
πρόσθετη εξήγηση, εξήγηση με περισσότερες λεπτομέρειες, διασαφήνιση









5.
εμπειρία:
βίωμα


πείρα:
συσσωρευμένες εμπειρίες









6.
ευθύνη:
η υποχρέωση κάποιου να δώσει λόγο για τις ενέργειές του
 ή να ανταποκριθεί σε ό,τι έχει αναλάβει


υπευθυνότητα:
η συναίσθηση της ευθύνης









7.
μεταγραφή:
(αθλητή/κειμένου/περιουσιακών στοιχείων)


μετεγγραφή:
(μαθητή/σπουδαστή)






8.
τεχνική:
η αξιοποίηση και η εφαρμογή των επιστημονικών γνώσεων


τεχνολογία:
η μελέτη των τεχνικών και επιστημονικών μεθόδων









9.
ψυχικός:
αναφέρεται στην ψυχή


ψυχολογικός:
αναφέρεται στην επιστήμη της ψυχολογίας






 Πηγές: 
5gym-irakl.ira.sch.gr digitalschool.minedu.gov.gr


 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου