Ο Καταιγισμός Ιδεών ως διδακτική τεχνική

 

 

       Ο καταιγισμός ιδεών (brainstorming) ως τεχνική διδασκαλίας εφαρμόστηκε από τον Alex F. Osborn*, που θεωρείται και ο πατέρας αυτής της δημιουργικής τεχνικής.

        Μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε τομέα της ζωής, όμως, στη διδασκαλία είναι εξαιρετικά χρήσιμη τεχνική, γιατί προϋποθέτει συμμετοχικότητα, ελεύθερη και αυθόρμητη έκφραση ιδεών για ένα θέμα, το οποίο εμπλουτίζεται τόσο από τη συνειρμική ανάκληση των ιδεών που προϋπάρχουν στο μυαλό των μαθητών, όσο και από τις διδασκόμενες , με τις οποίες τελικά αλληλεπιδρούν και έτσι προκύπτει  η νέα γνώση.  

       Ο καταιγισμός ιδεών, δηλαδή, δεν φέρει ως προαπαιτούμενο στοιχείο την ύπαρξη γνώσεων από τους μαθητές και τους επιτρέπει να εκφραστούν για το θέμα, χωρίς να αξιολογηθούν, ανακαλώντας προϋπάρχουσες ιδέες σχετικά με αυτό. Βασική, όμως, προϋπόθεση είναι ότι πρέπει να εφαρμοστεί σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, εξ’ ου και «καταιγισμός».

        Η αρχή στην οποία στηρίζεται ο καταιγισμός ιδεών είναι ότι οι προϋπάρχουσες ιδέες για ένα θέμα είναι καθοριστικές για τη δημιουργία των νέων ιδεών για το ίδιο θέμα.  Ο μαθητής έχει κάποιες διαμορφωμένες ιδέες (γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις) οι οποίες έχουν αναπτυχθεί από την αλληλεπίδραση με το φυσικό και κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον του. Οι προϋπάρχουσες αυτές ιδέες αλληλεπιδρούν με τις διδασκόμενες, ώστε να συγκροτήσουν μέσω της μάθησης τις νέες γνώσεις, τροποποιώντας εξ ολοκλήρου ή σε κάποιο βαθμό τις αρχικές.

        Ο καταιγισμός ιδεών πρέπει να εφαρμόζεται στην αρχή της προσέγγισης ενός γνωστικού αντικειμένου με στόχο να διαπιστωθεί το επίπεδο των μαθητών, να διερευνηθούν οι πτυχές του ή να γίνει επεξήγηση μίας ή περισσοτέρων εννοιών ή ενός ορισμού. Μπορεί επίσης να εφαρμοστεί στην αρχή μιας διδακτικής ενότητας, στο πλαίσιο μιας δραστηριότητας διερεύνησης ή ακόμα και σε κάποια στιγμή όπου μειώνεται η διάθεση της ομάδας για συμμετοχή. Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται συνήθως στην ομάδα μιας σχολικής τάξης με συντονιστή τον εκπαιδευτικό αλλά μπορεί επίσης να διεξαχθεί σε υποομάδες, οπότε ο συντονιστής είναι ένα από τα μέλη. Οι ιδέες παρουσιάζονται σε μικρό χρονικό διάστημα. Ο χρόνος που έχουν στη διάθεσή τους οι μαθητές εξαρτάται από την πολυπλοκότητα του εξεταζόμενου θέματος.

                                         

Η εφαρμογή του καταιγισμού ιδεών εξελίσσεται στα ακόλουθα τέσσερα στάδια:

Στάδιο 1: Ο εκπαιδευτικός: 

εξηγεί την τεχνική του καταιγισμού ιδεών και δίνει γραπτά τους κανόνες της τεχνικής, 

περιγράφει το στόχο της εργασίας, 

αναγγέλλει τη διάρκεια,

προσδιορίζει το ρόλο του, 

δεν κρίνει και δεν αξιολογεί τις ιδέες που ακούγονται.

Η διάρκεια αυτού του σταδίου εξαρτάται από την εξοικείωση των μαθητών με την τεχνική και δεν υπερβαίνει τα δέκα λεπτά.

Στάδιο 2: Ο εκπαιδευτικός:

δίνει το θέμα και ζητά από τους μαθητές να εκφραστούν γι' αυτό γρήγορα, με λέξεις ή σύντομες εκφράσεις, 

σημειώνει όλες τις ιδέες στον πίνακα, αποφεύγοντας να υποδείξει τις δικές του ιδέες,

ενθαρρύνει τους πιο διστακτικούς μαθητές να εκφραστούν, 

συγχαίρει τους μαθητές για τη συμμετοχή τους. 

Η διάρκεια αυτού του σταδίου δεν υπερβαίνει τα πέντε λεπτά.

Στάδιο 3: Στο στάδιο αυτό γίνεται: 

αξιολόγηση και ομαδοποίηση των ιδεών σύμφωνα με τα κριτήρια ομαδοποίησης, που έχει θέσει ο εκπαιδευτικός,

μελέτη και συζήτηση για  όλες τις λέξεις/ιδέες που είναι γραμμένες,

απόρριψη λέξεων που δεν αντιστοιχούν στα κριτήρια.

Σημαντικό : Προκειμένου να εμπλακεί η ομάδα, είναι χρήσιμο να γίνεται μεγαλόφωνα η διαδικασία αυτή και να συμμετέχουν όλοι. Το στάδιο αυτό αποτελεί το δυσκολότερο στάδιο του καταιγισμού ιδεών και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή από τον εκπαιδευτικό. Η διάρκεια αυτού του σταδίου είναι πέντε-δέκα λεπτά.

Στάδιο 4: O εκπαιδευτικός:

επιλέγει μια ή περισσότερες ομαδοποιημένες κατηγορίες ιδεών και παρουσιάζει συνοπτικά, συνήθως με εισήγηση, τα σχετικά θέματα,

αναθέτει στους μαθητές μια δραστηριότητα ατομικής εργασίας ή εργασίας σε μικρές ομάδες (δραστηριότητα εφαρμογής). 

Η διάρκεια αυτού του σταδίου εξαρτάται από την εμβάθυνση που επιδιώκεται και μαζί με την παρουσίαση των ομάδων και τη συζήτηση κυμαίνεται μεταξύ 15-20 λεπτών

Πλεονεκτήματα: Ο καταιγισμός ιδεών προσδίδει ενεργητικό ρυθμό στην εκπαιδευτική διεργασία και βοηθά τους μαθητές:

* Να εκφράζονται ελεύθερα και αυθόρμητα.* Να αναπτύξουν ελεύθερη έκφραση, κριτική σκέψη και συνεργασία.* Να αναπτύξουν δημιουργική φαντασία.* Να απαντούν γρήγορα. * Να αξιοποιούν τη δημιουργικότητά τους και τις εμπειρίες τους.* Να ξεπερνούν αναστολές και να παρουσιάζουν ιδέες ακόμα και αν δεν γνωρίζουν το θέμα. * Να αποφεύγουν ανεπίκαιρες κρίσεις. * Να είναι προσεκτικοί και να διατυπώνουν κρίσεις μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά όρια. * Να είναι ελεύθεροι και ειλικρινείς.

Μειονεκτήματα: * Ορισμένοι μαθητές μπορεί να μη συμμετέχουν. * Ο καταιγισμός μπορεί να διολισθήσει σε επίδειξη φαντασίας και όχι σε δημιουργική έκφραση

         Συνεπώς, ο καταιγισμός ιδεών είναι καταρχήν μια ευχάριστη διδακτική τεχνική, η οποία επιτρέπει την απελευθέρωση της σκέψης των μαθητών, την υπέρβαση των αναστολών και τη διαχείριση και βελτίωση των σχέσων στην ομάδα.  Επίσης με την τεχνική αυτή οι μαθητές αξιοποιούν προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες, αναπτύσσουν ικανότητες ελεύθερης και δημιουργικής έκφρασης, συνεργασίας, επικοινωνίας, κριτικής σκέψης και καλλιεργούν το σεβασμό στις απόψεις των άλλων. Επιπλέον ο καταιγισμός ιδεών επιτρέπει υψηλό βαθμό συμμετοχής και μπορεί να συμβάλλει στη συγκέντρωση μιας μεγάλης ποικιλίας ερμηνειών ενός θέματος, στην επίλυση ενός προβλήματος, στη διασαφήνιση αξιών και στην αλλαγή ή διαμόρφωση στάσεων.

*Ο Alex Faickney Osborn (1888 – 1966) υπήρξε συγγραφέας πολλών βιβλίων δημιουργικής σκέψης. Το 1942 , στο βιβλίο του «How To Think Up»  παρουσίασε την τεχνική του  Brainstorming. 

Πηγή:  «Ο καταιγισμός ιδεών ως διδακτική τεχνική για την προσέγγιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων»

Πρακτικά 1ου Περιβαλλοντικού Συνεδρίου Μακεδονίας, (1-4 Μαρτίου 2002), Θεσσαλονίκη 2002, σ.444-450.

Παρασκευή Βασάλα, Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Νομός Κεφαλληνίας.

Ευγενία Φλογαίτη, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Πανεπιστήμιο Αθηνών.