Η Κρήτη του Γερμανού στρατιώτη Ρούντο Σβαρτς...

Πορτρέτο του Rudo στην Κνωσό.

Ένας Γερμανός στρατιώτης της Βέρμαχτ που δεν πυροβόλησε ποτέ. Αντίθετα, "αιχμαλώτισε" στο φακό της φωτογραφικής μηχανής του εικόνες της Κρήτης που γνώρισε και αγάπησε βαθιά. Και όσα δεν έγιναν φωτογραφική μνήμη πέρασαν από το πινέλο του και αποτυπώθηκαν για πάντα στον καμβά της καρδιάς του. Γιατί ο 37χρονος στρατιώτης Ρούντο Σβαρτς δεν ήρθε στο νησί μας για να πολεμήσει. Ήρθε για να να νιώσει βαθιά αγαλλίαση με το φως, τη διαύγεια και το ζωηρό χρώμα του μεσογειακού Νότου. Απλά δεν το ήξερε... μέχρι που πάτησε τα πόδια του στην Κρήτη.  

«Κρήτη εσύ, κάτω απ' τον ουρανό του Νότου, τι μας επιφυλάσσεις;» Ρ.Σ.

 Μέσα στην καρδιά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στις 30 Ιανουαρίου του 1943 έφτασε σε μία ακόμα κατεχόμενη περιοχή και ένα από τα πολλά πεδία του πολέμου. Κλήθηκε να υπηρετήσει σε έναν τόπο όπου «τα γερμανικά στούκας έκαναν καλά τη δουλειά τους», όπως σημειώνει ο ίδιος στο ημερολόγιο του. Όμως, η μοίρα του ανθρώπου που "ξαστόχησε", όπως λέει και ο ποιητής,  τον οδήγησε αλλού:  εξοικειώθηκε με τον τόπο, αγάπησε τους ανθρώπους, τη φύση και τα μνημεία. Αποτύπωσε και κατέγραψε εικόνες με το αμείωτο ενδιαφέρον του ερασιτέχνη αρχαιολόγου, του λαογράφου και του φυσιοδίφη. Είχε την ευκαιρία να ανακαλύψει όλη την κρητική ομορφιά και θέλησε να τη «διαλαλήσει» με το πινέλο του. Αποτέλεσμα, από κατακτητής να γίνει υμνητής της Κρήτης. 

 

Επιστρέφοντας στη Γερμανία έπειτα από δεκαέξι μήνες παραμονής εκεί, ο Σβαρτς μετέφερε στα μπαγκάζια του ένα φωτογραφικό αρχείο 461 σελίδων και το 388 σελίδων Κρητικό Ημερολόγιο με την περιγραφή ενός μεγάλου τμήματος της νήσου και του πολιτισμού της. Ο «ύμνος» αυτός αναπτύσσεται μέσα από κείμενα, σχέδια, ακουαρέλες, παστέλ, μολύβια και κάρβουνο. Ο Γερμανός οπλίτης διαθέτει την τριπλή ματιά του περιηγητή, του καλλιτέχνη και του ερασιτέχνη εθνολόγου. 

Σελίδες από το Κρητικό Ημερολόγιο του  Ρούντο Σβαρτς

 Στην αρχή δυσκολεύεται να ερμηνεύσει την αρχιτεκτονική ενός τόπου χτισμένου πολύ πιο άναρχα και με κατοίκους χαμηλότερου βιοτικού επιπέδου σε σύγκριση με τη δική του πατρίδα. «Ο τρόπος δόμησης των σπιτιών στην Κρήτη είναι πολύ ιδιαίτερος», σημειώνει σε μια από τις πρώτες σελίδες του τρίγλωσσου τόμου που, με τίτλο Ρούντο Σβαρτς, Κρητικό Ημερολόγιο, εκδόθηκε από την Εταιρεία Κρητικών Μελετών στην οποία περιήλθε το υλικό έπειτα από δωρεά των απογόνων του ζωγράφου. «Για μια στιγμή πιστεύεις ότι έχει γίνει κάποια εκτεταμένη αεροπορική επιδρομή που άφησε πίσω της ερείπια. Μόνο αν δεις από πιο κοντά καταλαβαίνεις ότι όλα είναι εντάξει και ότι τα σπίτια είναι πράγματι χτισμένα έτσι, χωρίς κεραμίδια» γράφει ο Σβαρτς. 

Οι παρυφές της Αυγενικής, στο βάθος ο Ψηλορείτης

 Πλάι στην καθαρογραμμένη (ούτε μια μουντζούρα) καλλιγραφική γραφή της εποχής, τα σχέδια λειτουργούν ως τέλεια εικονογράφηση των όσων αφηγείται. Διαφορετικοί τύποι καμινάδων στη σειρά, οι φούρνοι και τα φρεάτια, η ζωή γύρω από την κουζίνα ενός κρητικού αγροτόσπιτου και κάπου ανάμεσα από τις φραγκοσυκιές να ξεπροβάλλει ένα κιονόκρανο. 

Πιτσιρίκια στο χωριό Μητρόπολη της Μεσαράς

 «Ολα εδώ μοιάζουν με ανατολίτικο παραμύθι» αναφέρει ο Σβαρτς, καθώς κάθε νέα γραφική εικόνα ερεθίζει την καλλιτεχνική του διάθεση. Ιδιαίτερη θέση στο έργο του περιηγητή και ζωγράφου έχουν οι αρχαιότητες που συναντά, περιγράφει και απαθανατίζει. Στέκεται με σεβασμό σε κάθε αρχαία κολόνα που έχει χρησιμοποιηθεί ως… διακοσμητικό οικίας και αφιερώνει 44 σελίδες του ημερολογίου του στην επίσκεψή του στην Κνωσό. 

Κνωσός

 Στα γραπτά του το χθες συνυπάρχει με το (τότε) σήμερα. Δεν είναι όμως μόνον οι πετρόχτιστοι δρόμοι και τα χαλάσματα, οι νωπογραφίες στα εσωτερικά εκκλησιών, οι παραθαλάσσιοι οικισμοί, οι φτωχικές συνοικίες, τα μισογκρεμισμένα γεφύρια και ό,τι άλλο δημιουργήθηκε από χέρι ανθρώπου (πολλά από τα οποία μέσα στην παρακμή του πολέμου) που προσφέρουν αισθητική απόλαυση στον ζωγράφο. Είναι και το θαύμα της φύσης έτσι όπως αναδεικνύεται μέσα από το μεσογειακό φως: δίνει στο πινέλο του φτερά.

Φύλλο Ημερολογίου. Το μοναστήρι και η Ηγουμένη της Παλιανής [μολύβι - μελάνι]

 Από την οροσειρά της Ιδης ως το Κνωσανό φαράγγι και από τον κόλπο των Μαλίων ως τους αμπελώνες στις Ανω Αρχάνες, ο καλλιτέχνης περιγράφει και ζωγραφίζει το φυσικό τοπίο καθώς μετακινείται με το τάγμα του. Και οι περιγραφές του τοποθετούν τον πόλεμο στο φόντο. Είναι φανερό ότι για εκείνον αποτελεί μια παρένθεση: «Προσωρινά, βέβαια, λόγω πολεμικών συνθηκών, και τα δύο, εμπόριο και αλιεία, είναι σε ύφεση. Αλλά μετά τον πόλεμο θα ανθίσουν πάλι γρήγορα, με τη βοήθεια των νέων δρόμων προς τα μεσόγεια», γράφει, ως γνήσιος οπτιμιστής, για τον οικισμό της Αγίας Γαλήνης στον κόλπο της Μεσαράς.

Αγία Γαλήνη

 

Ο κόλπος της Μεσαράς, στο βάθος το όρος Κέδρος [κόκκινο μολύβι]

 Ο Ρούντο Σβαρτς μας παραδίδει επίσης σε ζωηρά πορτρέτα χαρακτηριστικές μορφές του τόπου: τον αμπελουργό, τον ηλικιωμένο βοσκό με το σκαμμένο από τον ήλιο πρόσωπο, τον γερο-παπά, τον μαντιλοφορεμένο Κρητικό κατά τη διαδικασία επεξεργασίας βαμβακιού, τη νεαρή Κρητικοπούλα.

Βοσκός στα Κεράσα [κόκκινο μολύβι]

Τη ζωγράφισε και την έβαλε να προσθέσει το όνομά της [κάρβουνο σε χαρτί]

 Το έργο του αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία, ακριβώς διότι αναπαράγει και διασώζει εικόνες και παραστάσεις του συγκεκριμένου τόπου με τον ενθουσιασμό ενός Μεσόγειου, τη μεθοδικότητα ενός Κεντροευρωπαίου και, κυρίως, με μια ευαισθησία η οποία εκμηδενίζει την ιδιότητά του ως οπλίτη-κατακτητή στη δίνη ενός μεγάλου πολέμου. Ετσι, εκτός από το ζωγραφικό ταλέντο του, ο Ρούντο Σβαρτς ξεδιπλώνει και το μεγαλείο ενός γνήσιου ειρηνιστή.

Σημάδια πολιτισμού σε κάθε γωνιά...

  «4 Ιουνίου 1943 Ιδιαίτερα το σούρουπο η εικόνα είναι ωραία, όταν πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται γύρω από τους πάγκους αυτή την ώρα, πίνουν καφέ, ρακί ή κρασί και κουβεντιάζουν. Ξεχωρίζουν σαν σιλουέτες στην ανοιχτόχρωμη έξοδο, ενώ από τα μαγαζιά η σκιά του φωτός από τις λάμπες λαδιού γλιστρά στο δρόμο. Η εικόνα αυτή μου θύμισε στην επίδραση του φωτός σε αρκετά έργα του Ρέμπραντ», σημειώνει στις 4 Ιουνίου 1943 στο ημερολόγιο του καθώς περιδιαβαίνει στους δρόμους των Αρχανών.  

 

Η καθημερινή ζωή μέσα από τις φωτογραφίες των απλών ανθρώπων.

 «13 Φεβρουαρίου 1944 

  Σήμερα είναι Κυριακή πρωί. Ο ήλιος λάμπει και με δελεάζει για οδοιπορικό και έτσι αρπάζω το μπλοκ ζωγραφικής μου και περπατώ στα Μάλια και το χώρο ανασκαφής του τότε μινωικού πολιτισμού. Ο δρόμος με οδηγεί κατά μήκος της παραλίας και έχω πάντα το γραφικό ελκυστικό πανόραμα του κόλπου των Μαλίων». 

 

Χαρουπιές στα Μάλια [μολύβι]

Σοκάκι στο Ηράκλειο. Στο βάθος ο Άγιος Τίτος [μολύβι]

  Τον Οκτώβριο του 2008 η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών έγινε αποδέκτης μιας γενναιόδωρης παραχώρησης. Οι κύριοι Ingo Schwarz-Quandt και Heinz Schwarz, γιοι του Γερμανού ζωγράφου Rudo Schwarz, δώρισαν στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ένα τμήμα του αρχείου και των έργων του πατέρα τους, ο οποίος, ως στρατιώτης της Βέρμαχτ, υπηρέτησε στην Κρήτη το 1943-44. Το κρητικό Αρχείο Rudo Schwarz περιλαμβάνει 18 ελαιογραφίες και πορτραίτα με μολύβι ή κάρβουνο, ένα Φωτογραφικό Άλμπουμ με 460 περίπου φωτογραφίες και ένα Ημερολόγιο 388 σελίδων, στο οποίο καταγράφεται η περιήγησή του κυρίως στο νομό Ηρακλείου και το βορειοδυτικό τμήμα του νομού Λασιθίου με ένθετα λεπτομερή σχέδια (ακουαρέλλες, παστέλ, σκίτσα με μολύβι και πενάκι). Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης είχε παρουσιάσει έκθεση με τον τίτλο: "Ρούντο Σβαρτς. Κρήτη 1943. Ένας ζωγράφος με τη στολή της Βέρμαχτ" , η οποία στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Αθήνα, στο Μουσείο Μπενάκη.

Στο σύνδεσμο που ακολουθεί μπορείτε να δείτε ένα μικρό βίντεο για την έκθεση του Ρούντο Σβαρτς στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης:   http://youtu.be/KRkwgJhPTQE

 

Πηγές: 

ventemakreta.blogspot.gr

 www.tovima.gr

 www.historical-museum.gr