Κρητικές Τουλίπες: 5 είδη που ενδημούν στο νησί

Στον χιονισμένο Ομαλό, οι τουλίπες δε φοβούνται το κρύο

 Μπορεί να έχουμε συνδέσει την τουλίπα με την Ολλανδία, ποιος όμως γνωρίζει πως και στην Ελλάδα φυτρώνουν εννέα τουλάχιστον είδη της, πέντε εκ των οποίων τα συναντά κανείς στην Κρήτη;

Κείμενο: Γιώργος Πατρουδάκης / περιοδικό ΚΡΗΤΙΚO  ΠΑΝOΡΑΜΑ

Ο Ηρακλής στον Κήπο των Εσπερίδων, Αττικό Ερυθρόμορφο αγγείο, 5ος αι. π. Χ.

Σύμφωνα, με τη μυθολογία, η Γαία, για να ευλογήσει το γάμο του Δία με την Ήρα, πρόσταξε να φυτέψουν κόκκινες τουλίπες στον κήπο των Εσπερίδων.

Για αρκετό καιρό είχε επικρατήσει ο μύθος ότι οι τουλίπες και οι άλλοι βολβοί είναι ιθαγενή φυτά της Ολλανδίας, στην πραγματικότητα, κανένας βολβός δεν κατάγεται από αυτό το μέρος του κόσμου! Οι Ολλανδοί μετέφεραν τους βολβούς από τους τόπους καταγωγής τους και ξεκίνησαν από το 1600 να τους καλλιεργούν και να τους διασταυρώνουν. Τα πρώτα χρόνια μόνο οι βαθύπλουτοι και οι αριστοκράτες είχαν το προνόμιο να κατέχουν βολβούς. Σήμερα, στους μισούς σχεδόν αγρούς της Ολλανδίας καλλιεργούνται τουλίπες, ενώ κάθε χρόνο παράγονται περίπου τρία δισ. βολβοί, εκ των οποίων τα 2/3 εξάγονται. Οι τουλίπες πιθανότατα εισήχθησαν από την Κίνα, τη Μογγολία, το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία ή και από την Ελλάδα. Γεγονός είναι πως στη χώρα μας φυτρώνουν τουλάχιστον εννέα είδη τουλίπας. Πέντε από αυτά τα συναντάμε στην Κρήτη: cretica, saxatilis, bakeri, doerfleri και goulimyi.

Τουλίπα doerfleri

Η κατακόκκινη τουλίπα doerfleri φυτρώνει σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις στον κάμπο της Γιους, στην κοιλάδα του Αμαρίου, ενώ απαντάται σε μικρούς πληθυσμούς και σε άλλες περιοχές τριγύρω, σε υψόμετρο 400-750 μέτρα. Στις καλές χρονιές, ολόκληρα λιβάδια βάφονται κόκκινα από τις τουλίπες στα μέσα του Απρίλη. Τα πέταλα του ενδημικού αυτού είδους έχουν στη βάση τους ένα μαύρο μπάλωμα, με μια κίτρινη λωρίδα να διαχωρίζει το κόκκινο και το μαύρο τμήμα του άνθους. Η Tulipa doerfleri είναι ένα αρχαιοφυτικό αγριόχορτο που δεν αναπαράγεται με σπόρους, αλλά με βολβούς. Εξαπλώνεται τοπικά, με τη φυσική καλλιέργεια του χώματος, αλλά είναι οικολογικά περιορισμένη στο βιότοπό της. Κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα μπορούσε να έχει επιζήσει προτού να παρουσιαστεί η γεωργία στην Κρήτη και φαίνεται πιθανόν να έχει εισαχθεί.

Ο κάμπος της Γιους

Ο κάμπος της Γιους, δηλαδή της Ηούς, πήρε το όνομά του από τη θεά της Αυγής. Τόπος μαγευτικός, ιδιαίτερα τους ανοιξιάτικους μήνες, που τα ανθισμένα φυτά δημιουργούν φαντασμαγορικό υπερθέαμα. Την εποχή που είναι ανθισμένες οι τουλίπες, όλα τα άλλα φυτά περνούν σε δεύτερο πλάνο, αφήνοντας το κόκκινο να πρωταγωνιστεί.

Τουλίπα cretica

Η πιο συνηθισμένη τουλίπα που συναντάμε στην Κρήτη είναι η ενδημική Tulipa cretica. Το κομψό αυτό φυτό φυτρώνει σε φρύγανα, πετρώδεις περιοχές, πλαγιές χωρίς δενδροκάλυψη, μικρούς λόφους και οροπέδια από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 2.000 μέτρα. Τα φυτά είναι συνήθως πολύ μικρά και ζουν αρκετά χρόνια. Κάθε τουλίπα φέρει ένα ως δύο άνθη, λευκά ή ανοιχτορόδινα, με φάρυγγα και κίτρινους ανθήρες. Τα άνθη έχουν ένα μικρό κίτρινο μπάλωμα μόνο στην εσωτερική βάση των πετάλων. Τα τρία εξωτερικά πέταλα έχουν ρόδινες, πορφυρές και πράσινες αποχρώσεις. Μπορούμε να βρούμε ανθισμένη την Tulipa cretica από τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Μάιο, ανάλογα με το υψόμετρο.

Τουλίπα goulimyi

Η κατακόκκινη τουλίπα  goulimyi απαντά σε ένα μόνο πληθυσμό στην Κρήτη, στη δυτικότερη περιοχή του νησιού. Αναπτύσσεται κυρίως σε ασβεστολιθικά εδάφη ανάμεσα στα φρύγανα και κοντά στη θάλασσα, ιδιαίτερα σε περιοχές με διάσπαρτα σημεία γυμνού χώματος, αλλά και στις άκρες διαφορετικών–οικολογικά και γεωμορφολογικά–μεταξύ τους περιοχών. Μοιάζει αρκετά με την doerfleri, αλλά τα φύλλα της είναι κυματοειδή, σχηματίζει καρπούς και ο βολβός της έχει τρίχες. Επίσης, εμφανίζεται στη νότια Πελοπόννησο, στα Κύθηρα και στα Αντικύθηρα.

Πρόκειται για είδος προς εξαφάνιση.  Έχει περιληφθεί στο ελληνικό Red Data Book ως απειλούμενη με εξαφάνιση, γι’ αυτό δεν αναφέρεται η ακριβής τοποθεσία της. Έτσι όμως οι κάτοικοι εν αγνοία τους κόβουν τις τουλίπες ή επεμβαίνουν στο βιότοπό τους. Πιθανόν, ένα πρόγραμμα ενημέρωσης θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα και να συμβάλει αποφασιστικά στη διάσωση της υπέροχης αυτής τουλίπας.

Τουλίπα bakeri

Όποιος βρεθεί στο οροπέδιο του Ομαλού την εποχή που ανθίζουν οι πανέμορφες αυτές τουλίπες, μένει έκθαμβος από το υπερθέαμα. Χωράφια ολόκληρα "βαμμένα" μοβ, κάτω από τις χιονισμένες κορυφές των άγριων Λευκών Ορέων, σηματοδοτούν την έλευση της άνοιξης στα ορεινά των Χανίων. Πρόκειται για ένα πολυετές φυτό με επιμήκη, αυλακωτά και λογχοειδή φύλλα, τα οποία είναι συγκεντρωμένα στη βάση του φυτού. Τα πέταλά του έχουν μήκος 4-5 εκ., είναι κίτρινα στη βάση, λευκά στο κέντρο και ρόδινα στα άκρα. Η ποικιλία Tulipa bakeri θεωρείται πλέον από τους βοτανολόγους ως ξεχωριστό είδος, ενδημικό της Κρήτης και απαντάται, εκτός από το οροπέδιο του Ομαλού, και σε άλλα υψίπεδα του ίδιου νομού.

 Τουλίπα saxatilis

Η Tulipa saxatilis φυτρώνει σε ασβεστολιθικά εδάφη, συνήθως σε όχθες ρεμάτων, πεδιάδες και βραχώδεις πλαγιές. Απαντά κυρίως σε χωράφια που καλλιεργούνται ή βρίσκονται σε σύντομη αγρανάπαυση. Οι ήπιες ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως για παράδειγμα, η επιφανειακή άροση του εδάφους, συμβάλλουν στην εξάπλωση του φυτού, ενώ η εγκατάλειψη των χωραφιών για μεγάλα χρονικά διαστήματα αποτελεί λόγο εξαφάνισής του. Τα φύλλα της έχουν έντονο πράσινο χρώμα και κιτρινωπό χρωματισμό στη βάση τους, τα λουλούδια είναι ρόδινα-ιώδη ή λιλά με κιτρινωπό χρωματισμό στο εσωτερικό των πετάλων και ανθίζουν από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο. Το είδος βρίσκεται διάσπαρτο σε όλη την Κρήτη και την Κάρπαθο, τη Ρόδο, αλλά και στη νοτιοδυτική Τουρκία.