Έλλη Αλεξίου: Μας δίδαξε ήθος, αξιοπρέπεια, αγωνιστικότητα

Η Έλλη Αλεξίου γεννήθηκε στις 22 Μαΐου του 1894 στο Ηράκλειο της Κρήτης.

Κόρη του εκδότη και διανοούμενου Στυλιανού Αλεξίου και της Ειρήνης Ζαχαριάδη, είχε τρία μεγαλύτερα αδέρφια, τη Γαλάτεια (σύζυγο του Νίκου Καζαντζάκη και μετέπειτα του Μάρκου Αυγέρη), τον Ραδάμανθυ (ο οποίος παντρεύτηκε την Αναστασία κόρη του Ζορμπά-ήρωα του ομωνύμου μυθιστορήματος του Καζαντζάκη) και τον Λευτέρη.

Η φυλάκιση του πατέρα της για τη συμμετοχή του στην Επανάσταση του Θέρισσου και ο αιφνίδιος θάνατος της μητέρας της, προσγειώνουν την Έλλη (Λιλίκα όπως την αποκαλούσαν οι δικοί της) στην πραγματικότητα της ζωής.

 Στα τέλη του καλοκαιριού του 1911, αφού τελείωσε το Παρθεναγωγείο του Hρακλείου, έρχεται για ανώτατες σπουδές στην Αθήνα (ήθελε να σπουδάσει δασκάλα) και μένει στο σπίτι της αδελφής της Γαλάτειας......η οποία ήταν ήδη παντρεμένη με τον Νίκο Καζαντζάκη. 

Η Έλλη Αλεξίου (τέταρτη από αριστερά), Φθινόπωρο 1941

 Ανήσυχη και ελεύθερη φύση καθώς ήταν, τολμά να προσεγγίσει ένα λογοτεχνικό, πλην «ανδρικό» στέκι, το καφενεδάκι «Δεξαμενή» στο Κολωνάκι, στο οποίο συχνάζουν τα πιο ανήσυχα ιδεολογικά, πνευματικά και λογοτεχνικά ονόματα της εποχής. Εκεί η Ελλη Αλεξίου γνωρίζεται και συναναστρέφεται τους λογοτέχνες Καρκαβίτσα, Βλαχογιάννη, Θεοτόκη, Τραυλαντώνη, Φιλήντα, Κονδυλάκη, Καρβούνη, Σ. Μαυροειδή - Παπαδάκη, Λιλίκα Νάκου, Μάρκο Αυγέρη. Εκεί γνώρισε και άνθισε ο έρωτάς της για τον Κώστα Βάρναλη, που έγινε αρραβώνας, για να διαλυθεί αργότερα, λόγω της άρνησης του πατέρα της να παντρευτεί τόσο μικρή και πριν τελειώσει τις σπουδές της.

Το 1913 εξετάστηκε από την Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία και αναγνωρίστηκε ως Διπλωματούχος. Το 1914 διορίστηκε στο Γ΄ Χριστιανικό Παρθεναγωγείο της Αγίας Παρασκευής Ηρακλείου (που η εμπειρία της αυτή αποτυπώθηκε στο πρώτο της ομότιτλο μυθιστόρημα), ενώ τον επόμενο χρόνο διορίστηκε στο Πρότυπο Διδασκαλείο της πόλης.

 Το 1919 γνωρίστηκε στη «Δεξαμενή» με τον πεζογράφο Βάσο Δασκαλάκη, με τον οποίο παντρεύτηκε το 1920 στο Παρίσι, έγινε διπλωματούχος του Institut Superieur d’ Etudes Francaises και διορίστηκε στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Ηρακλείου.Το 1925 αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και το 1934 πήρε μέρος στην ίδρυση της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.

Καθώς δεν κρύβει τις ιδεολογικές πεποιθήσεις της, (είχε ήδη γίνει μέλος του ΚΚΕ) συλλαμβάνεται από την Ειδική Ασφάλεια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, ανακρίνεται και από τότε οι κινήσεις της παρακολουθούνται. Tα χρόνια του πολέμου και της Κατοχής, ταυτόχρονα με την ενεργή συμμετοχή της στο «EAM Λογοτεχνών», θα τα περάσει στην Καλλιθέα (στην Αθήνα) αναλαμβάνοντας τα σχολικά συσσίτια έως το 1945 (τιμής ένεκεν το όνομά της έχει δοθεί σε Δημοτικό Σχολείο της Καλλιθέας).

Στο μεταξύ, το 1944, ο Βάσος Δασκαλάκης, πεθαίνει. Το 1945 φεύγει για σπουδές στο Παρίσι ως υπότροφος της γαλλικής κυβέρνησης. Παρακολουθεί στη Σορβόνη μαθήματα ιστορίας και φωνητικής και έρχεται σε επαφή με Γάλλους λογοτέχνες όπως οι Λουί Αραγκόν και Πωλ Ελυάρ. Ήδη όμως της έχει ήδη αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια και της απαγορεύεται η επιστροφή στην Ελλάδα.

Tο 1948 διορίζεται εκπαιδευτική σύμβουλος από την Eπιτροπή Bοηθείας Παιδιού και έναν χρόνο αργότερα συμμετέχει στο πρώτο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι. Tο 1949 αυτοεξορίζεται στη Pουμανία και παίρνει μέρος στο δεύτερο συνέδριο ειρήνης. Mοιράζει τα χρόνια της αυτοεξορίας της μεταξύ Pουμανίας και Oυγγαρίας, όπου συνεχίζει το παιδαγωγικό της έργο, εκπαιδεύοντας δασκάλους, γράφοντας και σχεδιάζοντας σχολικά βιβλία και διδάσκοντας τα Ελληνικά σε παιδιά, νέους και ενήλικες, πρόσφυγες του Εμφυλίου.

Γαλάτεια Καζαντζάκη, Μάρκος Αυγέρης, Έλλη Αλεξίου, 1941

Για τις πολιτικές της πεποιθήσεις, το 1952 δικάζεται ερήμην και εκδίδεται παραπεμπτικό βούλευμα και ένταλμα σύλληψής της.Το 1962, λόγω του θανάτου της αδελφής της Γαλάτειας, ζητά και της παραχωρείται ολιγοήμερη άδεια για να έρθει στην Ελλάδα και να παραστεί στην κηδεία. Έρχεται αλλά δεν φεύγει, παρά το ότι η ζωή στην Ελλάδα την απογοητεύει: «Oλοι τους έχουν κάνει στόχο αυτήν την τιποτένια, δίχως περιεχόμενο, διαβίωση», λέει.

 Το 1965 επανακτά την ελληνική ιθαγένεια. Το 1966, κάποιοι θυμούνται το βούλευμα του 1952 και συλλαμβάνεται. Κρατείται στις Φυλακές «Αβέρωφ» και δικάζεται για «αντεθνική δράση και προπαγάνδα». Απαλλάσσεται όμως από την κατηγορία, ύστερα από την αντίδραση της κοινής γνώμης. Με την επιβολή της δικτατορίας του 1967 απαγορεύονται τα βιβλία της και διατάσσεται να ζει υπό περιορισμό στο διαμέρισμά της.

Από το 1962, χρονιά του θανάτου της αδελφής της Γαλάτειας, συζύγου του Μάρκου Αυγέρη, ο Αυγέρης και η Αλεξίου συγκατοικούν στο ίδιο σπίτι. Ο Αυγέρης (1884-1973) σύμφωνα με τη διαθήκη του, δώρησε τη βιβλιοθήκη του στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου. Το ίδιο έκανε και η Έλλη Αλεξίου με επιστολή της στις 30.5.1976 προς το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου. Οι δύο αυτές βιβλιοθήκες φιλοξενούνται συνενωμένες στον ίδιο χώρο. Εκεί, μεταξύ άλλων υπάρχουν επίσης αρκετά έντυπα που ήταν αφιερωμένα στη Γαλάτεια Καζαντζάκη, ακόμη και στον πρόωρα χαμένο σύζυγο τής Έλλης Αλεξίου, τον Βάσω Δασκαλάκη (1897-1944).

Σε όλα αυτά τα χρόνια, λόγω της τεράστιας εκπαιδευτικής και λογοτεχνικής προσφοράς της, η Έλλη Αλεξίου καλείται και συμμετείχε σε τρία διεθνή συνέδρια ειρήνης και πλήθος διεθνών συνεδρίων για την εκπαίδευση, τη λογοτεχνία, το παιδί τη γυναίκα.

 

Το 1966 έγραψε τη βιογραφία του Nίκου Kαζαντζάκη με τίτλο «Για να γίνει μεγάλος», όπου αφηγείται - με αγάπη αλλά δίχως να του «χαρίζεται» - τη ζωή του φίλου των νεανικών της χρόνων και συζύγου της αδελφής της. Μέσα στο έργο αυτό των τετρακοσίων σελίδων μας δίνει ανάγλυφη τη ζωή του Καζαντζάκη, με απόλυτο σεβασμό στην αλήθεια, εξιστορώντας το συνεχές ανέβασμά του προς τις απάτητες κορφές του πνεύματος. Επιστρέφει έτσι νοερά στα χρόνια της μεγάλης παρέας μισό αιώνα πριν.

Σε κάποιο σημείο του βιβλίου αυτού η Έλλη Αλεξίου περιγράφει στιγμές που έζησε στο Κράσι Ηρακλείου Κρήτης, όπου το καλοκαίρι του 1911 παραθερίζουν, φιλοξενούμενοι σε συγγενικό της σπίτι ο Νίκος Καζαντζάκης με τη Γαλάτεια, ο Κώστας Βάρναλης, ο Μάρκος Αυγέρης, ο φίλος του Καζαντζάκη Χαρίλαος Στεφανίδης και η Έλλη Αλεξίου .

Από αριστερά: Γαλάτεια Καζαντζάκη, Έλλη Αλεξίου, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης, Νίκος Καζαντζάκης και Χαρίλαος Στεφανίδης στο Κράσι 5-8-1912

 «Κάθε τόσο», γράφει, «ερχόταν ο αγωγιάτης από το Ηράκλειο και μαζί με το ρύζι πέφτανε από το αναποδογυρισμένο σακί τα ζητημένα σωληνάρια ...», οι μπογιές δηλαδή για τη ζωγραφική, δραστηριότητα που ξεκίνησε κατά την εφηβεία της.

«Με αγάπη θυμάμαι το εσωτερικό του σπιτιού μας. Τη γωνιά που ήταν το τζάκι. Και τη μεσιανή καμάρα. Δυο-τρεις μποτίλιες πάνω στο ράφι, μπρος στο τζάκι μιαν ανέμη με νήμα απάνω και το κουβάρι παρατημένο πάνω σε μια χωριάτικη καρέκλα, εκεί δίπλα».

Αυτή την εικόνα ζωγράφισε σ' έναν πίνακα. Γράφει ακόμα πως «Ο Νίκος (Καζαντζάκης) πολύ ευχαριστήθηκε απ' αυτό το ταμπλουδάκι.

- Πώς να το βγάλουμε, του 'λεγε η Γαλάτεια, πώς να το βγάλουμε, και το κοίταζε.

Κ' εκείνος χωρίς τίποτα να πει, πήρε την πένα του κ' έγραψε με μελάνι στη δεξιά γωνία «Κράσι, Sweet Home, Ιούλ. Αύγ. Σεπτ. 1911, Λιλίκα » όπως φώναζαν τότε την Έλλη Αλεξίου.

Ήταν τότε η εποχή που ο Βάρναλης τη ζήτησε σε γάμο. Ο πατέρας της όμως ανένδοτος τους ζήτησε να περιμένουν τέσσερα χρόνια ακόμα. Και όπως ξέρουμε ο έρωτας αυτός δεν έμελλε ποτέ να οδηγήσει την Αλεξίου και τον Βάρναλη σε γάμο.

Το «ταμπλουδάκι» αυτό με το ιδιόχειρο σχόλιο του Καζαντζάκη, η Έλλη το χάρισε στον αγαπημένο της Κώστα Βάρναλη.

Η ιστορία του πίνακα έκτοτε έχει ως εξής: Το 1915 ο Βάρναλης ανέλαβε διευθυντής του σχολαρχείου στην Κερατέα Αττικής. Μαζί του πήρε και το «ταμπλουδάκι» της Έλλης. Όταν το 1985 η Έλλη Αλεξίου είχε κληθεί από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κερατέας «Χρυσή Τομή», για να παρουσιάσει τη βιογραφία του Καζαντζάκη, την άκουσαν με έκπληξη να λέει ότι έχει «ανοιχτούς λογαριασμούς με την Κερατέα», εννοώντας ότι το «ταμπλουδάκι» της ήταν ακόμα εκεί. Άγνωστο πώς έμεινε εκεί, όταν ο Βάρναλης μετατέθηκε το 1917 και έφυγε από την πόλη. Η Έλλη Αλεξίου επισκέφτηκε το σπίτι όπου έμενε ο Βάρναλης, το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα και δοκίμασε μεγάλη συγκίνηση όταν αντίκρισε τον πίνακά της 74 χρόνια μετά τη δημιουργία του. Ζήτησε από τον ιδιοκτήτη του σπιτιού να της τον παραχωρήσει, μα εκείνος αρνήθηκε θεωρώντας τον κειμήλιο του σπιτιού του. Έτσι αρκέστηκε σε ένα πιστό αντίγραφο αυτού του πίνακα, που της προκαλούσε αγαπημένες αναμνήσεις, για να τον τοποθετήσει στην προσωπική της γωνιά στο σπίτι της.

 

Η Έλλη Αλεξίου εργάστηκε στην εκπαίδευση, σε Ελλάδα και εξωτερικό, συνολικά επί 42 χρόνια. Το συγγραφικό της έργο τεράστιο και πολυποίκιλο, αφού έγραψε διηγήματα, μυθιστορήματα, παιδική λογοτεχνία, θέατρο, εκπαιδευτικά βιβλία, ανθολογίες–αφιερώματα, μεταφράσεις έργων ξένων λογοτεχνών, μελέτες και έκανε την επιμέλεια εκδόσεων.

Όπως έχει πει η ίδια «Από τα πρώτα κιόλας βιβλία μου συμμάχησα με τους αδύνατους και τους αδικημένους. Και τη συμμαχία αυτή την κράτησα πιστά σ' όλη μου τη ζωή».

Πραγματοποίησε την πρώτη της εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας το 1923 με τη δημοσίευση του διηγήματος «Φραντζέσκος» στο περιοδικό Φιλική Εταιρεία (του Κόντογλου), μετά από παρότρυνση του συζύγου της Βάσου Δασκαλάκη.

Η συλλογή «Σκληροί αγώνες για τη μικρή ζωή» (1931), δημιούργησε αμέσως αίσθηση, που ο πιο αυστηρός κριτικός της εποχής, Φώτος Πολίτης, έγραψε: «Mέσα από αυτές τις απλές ψυχές κατορθώνει η συγγραφεύς να δώσει όλο το ρίγος τής πραγματικής ζωής, είτε χαρούμενη είναι είτε μαύρη και βλοσυρή. Κάτω από τις περιγραφές της υπάρχει η θερμή άχνα της αλήθειας».

Το 1934 εκδίδει το Γ' Xριστιανικόν Παρθεναγωγείoν», το 1938 εκδίδει τη δεύτερη συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο «Άνθρωποι». Ακολουθούν τα μυθιστορήματα «Λούμπεν» (1940), «Βοηθός νηπιαγωγού» (1952), «Παραπόταμοι» (1955), «Με τη Λύρα» (1959), «Ούτω καθεξής» (1964), καθώς και τέσσερις τόμοι διηγημάτων: «Σπονδή», «Αναχωρήσεις και μεταλλαγές», «Μυστήρια» και «Προσοχή συνάνθρωποι».Ξεχωριστή θέση στο έργο της έχουν τα παιδικά βιβλία: «Χοντρούλης και Πηδηχτή» το 1939 (μεγάλη ιστορία γιά παιδιά) με Βραβείο από την Αρχαιολογική Εταιρεία, «Ήθελε να τη λένε κυρία», «Τραγουδώ και χορεύω», «Παίζω κουκλοθέατρο» και η εγκυκλοπαίδεια για έφηβους «Ρωτώ και μαθαίνω», Σύμφωνα με τον κριτικό της εποχής Δημήτρη Γιακό, «Η Έλλη Αλεξίου εμφανίζεται σε μια εποχή που το σχολικό και εξωσχολικό ανάγνωσμα κυριαρχείται από το πνεύμα του εθνικού φρονηματισμού και της ηθικοδιδακτικής σκοπιμότητας. Aποφεύγει τα γλυκανάλατα παραμυθάκια και τοξεύει στο καίριο, καθρεφτίζει με άλλα λόγια την ίδια την πραγματικότητα της ζωής όσο δυσάρεστη κι αν φαίνεται ή είναι»

Η Έλλη Αλεξίου πλησιάζει σχεδόν έναν αιώνα ζωής (94 ετών) όταν φεύγει από τη ζωή στις 28 Σεπτεμβρίου του 1988. Γαλήνια και με το χαρακτηριστικό της χιούμορ αντιμετωπίζει το τέλος. «Eίναι μια φυσική κατάσταση που δεν πρέπει να με ανησυχεί», λέει σε μια από τις τελευταίες τις συνεντεύξεις. «Γεννήθηκα, μεγάλωσα, πρέπει να πεθάνω. Aν μου έλεγες ότι θα μείνω αθάνατη θα το έβλεπα σαν παράδοξο φαινόμενο. Nα μείνω αθάνατη να κάνω τι;»

 

Κι όμως ο τόπος μας έχει ανάγκη από ανθρώπους του ύφους, του ήθους, της αγωνιστικότητας, της περηφάνειας, της δημιουργικότητας της Έλλης Αλεξίου.

Στα έργα της αποτυπώνεται άμεσα ή έμμεσα ο προβληματισμός της για την κοινωνική δικαιοσύνη, τον οποίο αφήνει παρακαταθήκη στους νεότερους. 

Πηγή: teiopoteion.blogspot.com