Γιούχτας: Το "Ιερό" βουνό

Η ανθρωπόμορφη κορυφογραμμή του Γιούχτα

 Πολύ κοντά στο Ηράκλειο, μόλις 15χλμ νότια και δυτικά των Αρχανών βρίσκεται το οικολογικό πάρκο του Γιούχτα. Περιλαμβάνει το ίδιο το όρος Γιούχτα και τρία φαράγγια: το Κνωσανό, το Κουναβιανό και το Αστρακανό που είναι και το μεγαλύτερο σε μήκος. Πρόκειται για σημαντικό, επίσης, αρχαιολογικό πάρκο, καθώς σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι έχουν εντοπισθεί στην περιοχή, όπως τέσσερα ιερά και ένα μινωικό νεκροταφείο που δίνουν σημαντικές πληροφορίες για το μινωικό πολιτισμό. Στα φαράγγια του πάρκου έχουν επίσης εντοπιστεί σημαντικές θέσεις με ιστορική αξία όπως η αρχαία Έλτυνα, ο μινωικός οικισμός Μυρτιάς και το μινωικό νεκροταφείο Αστράκων. Παράλληλα, εντοπίζονται μνημεία από την πιο πρόσφατη ιστορία όπως η εκκλησία του Αφέντη Χριστού στην κορυφή του Γιούχτα και δυο υποστηρικτικές γέφυρες του υδραγωγείου Μοροζίνι, μια στην Αγία Ειρήνη και μια στο Καρυδάκι. 

Αγία ειρήνη

Καρυδάκι

Η οικολογική διάσταση του πάρκου οφείλεται στην αξιόλογη χλωρίδα και πανίδα του. Η χλωρίδα των φαραγγιών περιλαμβάνει υδρόφιλα είδη όπως πλατάνια, ιτιές και λυγαριές καθώς και πολλά ενδημικά της Ελλάδας ή της Κρήτης. Όσο για την πανίδα του, περιλαμβάνει περισσότερα από 44 είδη πουλιών και 7 είδη θηλαστικών.

Σήμερα, θα ασχοληθούμε με το βουνό Γιούχτας που έχει υψόμετρο 811 μέτρα, ενώ  η συνολική του έκταση είναι 4.000 στρέμματα.

Στον Γιούχτα υπάρχει συνεχής παρουσία του ανθρώπου από την Νεολιθική εποχή, ενώ στην Μινωική περίοδο, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Γ. Σακελλαράκη, υπήρξε ιερό βουνό, όπως αποδεικνύουν οι αρχαιολογικοί χώροι που φιλοξενούνται στο βουνό με σημαντικότερο το Ιερό Κορυφής, στο οποίο εντοπίστηκαν ένας ναός 3.700 ετών , 4 βωμοί, κυκλώπειο τείχος, ενώ μέσα στο ιερό ανακαλύφθηκαν λατρευτικά είδωλα ανδρών και γυναικών και αναθηματικά μέλη. 

Ο σκελετός νεαρού άνδρα στα Ανεμόσπηλια της Κρήτης με το εγχειρίδιο της θυσίας ακόμη επάνω του

 Στη βόρεια πλευρά του Γιούχτα, στη θέση Ανεμόσπηλια, ανασκάφηκε μινωϊκό ιερό που καταστράφηκε από σεισμό, μέσα στο οποίο βρέθηκαν τέσσερεις ανθρώπινοι σκελετοί, από τους οποίους ο ένας σε ειδική θέση και στάση. Είναι πιθανό ότι εκείνη τη στιγμή τελούνταν ανθρωποθυσία. Από τα έντεκα σπήλαια του βουνού έχουν χαρτογραφηθεί μόνο τρία: τα Ανεμόσπηλια, το Χωστό Νερό και ο Στραβομύτης.

Χωστό Νερό

Των Καλογράδων τα κελιά

 Στο βουνό αναπτύχθηκε και ο μοναχισμός, όπως αποδεικνύουν η παρουσία του τετράκλιτου ναού του Αφέντη Χριστού, που δεσπόζει στην δεύτερη υψηλότερη κορυφή του βουνού και ένα παλιό ερειπωμένο μοναστήρι, στην δυτική απόκρημνη πλαγιά του Γιούχτα που φέρει την ονομασία «Των Καλογράδων τα Κελιά» επειδή εκεί έμεναν καθολικές μοναχές της Μονής του Σωτήρος (ακόμη διακρίνει κάποιος το απόκρημνο μονοπάτι που οδηγεί στην εκκλησία του Χριστού). Αργότερα λειτούργησε ως ορθόδοξη μονή, ενώ κατά την μεγάλη επανάσταση του 1866 οι Τούρκοι σκότωσαν τον τυφλό μοναχό Κυριάκο που βρήκαν εδώ.Το κτίριο αυτό είναι τριώροφο κι έχει χτιστεί σε ένα πολύ δύσβατο και μη ορατό σημείο.Πολλοί πιστεύουν ότι εκεί ήταν και το ερημητήριο του Αγίου Παύλου, ο οποίος, καθώς λέγεται,  προσευχήθηκε μετά από απαίτηση των κατοίκων και έτσι απαλλάχτηκε το βουνό από τα δηλητηριώδη ερπετά.

Των Καλογράδων τα κελιά

Ο Γιούχτας αποτελεί καταφύγιο άγριας ζωής. Εκεί συναντάμε μεγάλο αριθμό ασπόνδυλων, αμφίβιων (δεντροβάτραχος, φρύνος), ερπετών (πράσινη σαύρα), φιδιών και θηλαστικών (ρινόλοφος, νυχτερίδα, μύγαλη, σκαντζόχοιρος, βραχοποντικός, λαγός, ζουρίδα, πέρδικες, αρκάλους κ.λπ. Έχουν παρατηρηθεί πάνω από 40 είδη πουλιών, μεταξύ των οποίων σπάνια ή και απειλούμενα είδη, όπως το γεράκι της Ελεονώρας, το φαλκόνι και ο γύπας.  Στην νοτιοδυτική πλευρά του βουνού υπάρχουν αποικίες γυπών, οι οποίες είναι γνωστές από πολύ παλιά, και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τον οποίο ο Γιούχτας έχει ανακηρυχτεί από το 1982 ως Σημαντικός Βιότοπος σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και μεταγενέστερα (1989) εντάχθηκε στον κατάλογο για τους Διεθνείς Ορνιθοβιότοπους.

Η βλάστηση είναι θαμνώδης, κυρίως φρύγανα όπως το αχηνοπόδι, η αγκαραθιά, τα πρινάρια, πολλά είδη χασμοφίλων όπως ο δίκταμος που είναι τοπικό ενδημικό, και ο έβενος. Συνολικά 360 είδη φυτών έχουν καταγραφεί στον Γιούχτα, ενώ σήμερα υπάρχει αναπτυσσόμενο δάσος στους πρόποδες και τα νότια υψώματα του βουνού.

Ο Γιούχτας έχει χαρακτηριστεί ως αναδασωτέα έκταση από το 1969, ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους από το 1970,  προστατεύεται ως αρχαιολογικός χώρος από το 1980 και έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURA 2000.  Αξίζει, πάντως, να αναφέρουμε ότι το 61% της ορνιθοπανίδας του όρους προστατεύεται από διεθνείς συμβάσεις και το 8% του συνόλου περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας.

Ανεμόσπηλια

 Με το Γιούχτα εμπλέκονται τόσο η μυθολογία, όσο και η ιστορία. Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι είναι ένα μυθικό βουνό. Σε αυτό συνέτεινε και η μορφή του βουνού, ιδιαίτερα η κορυφογραμμή του, την οποία, αν την κοιτάξεις από μια συγκεκριμένη οπτική, θυμίζει έντονα τα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπινου προσώπου ανάσκελα.  Έτσι καλλιεργήθηκε ο μύθος ότι ο Γιούχτας είναι ο τάφος του Δία, ο οποίος «κοιμήθηκε» εκεί, ανάμεσα στα κρητικά βουνά Δικταίο Άντρο και Ιδαίον Άντρο, που διεκδικούν τη γέννηση του! Οι Κρητικοί αντίθετα από τους άλλους Έλληνες πίστευαν ότι ο Δίας δεν είναι αθάνατος, αλλά πεθαίνει κι ανασταίνεται κάθε χρόνο συμβολίζοντας τη δύναμη της φύσης που αναγεννιέται κάθε άνοιξη.  Άλλωστε, πίσω από τη σημερινή ονομασία του Γιούχτα πιθανόν να κρύβεται η παραφθορά του λατινικού Jupiter, που σημαίνει Δίας, ενώ το αρχαίο όνομα του βουνού ήταν «Ιυττός».  Άλλοι θρύλοι πάλι λένε ότι κάποτε ζούσαν στο βουνό οι Σαραντάπηχοι, που ήταν άνθρωποι μεγάλου αναστήματος και τεράστιας δύναμης, ενώ σχεδόν για κάθε σημείο του βουνού υπάρχουν μυθικές αφηγήσεις. 

Αφέντης Χριστός

 Στο νότιο ύψωμα του όρους υπάρχει ο ναός του Αφέντη Χριστού (Μεταμόρφωση Σωτήρος). Σήμερα είναι τετράκλιτος ναός, από τους ελάχιστους που υπάρχουν. Το βορειότερο μέρος είναι αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους, το επόμενο στους Αγίους Αποστόλους, το τρίτο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και το νότιο, κτισμένο το 1443, είναι αφιερωμένο στην Αγία Ζώνη.